De puberteit kan een pittige periode zijn

Netwerk

De puberteit; dit kan voor zowel ouders als kind een pittige periode zijn. Stemmingswisselingen, moeite met autoriteit en gezag, zich los willen maken van ouders, nieuwe dingen willen proberen en daarbij soms bewust risico’s en grenzen opzoeken. Het hoort allemaal bij de puberteit. Vaak gaat deze fase ook samen met de nodige spanningen en conflicten in huis. In dit artikel lees je alles over de puberteit; wanneer begint en vooral ook wanneer eindigt ie? Wat verandert er in de puberteit? Hoe zit het nu precies met het puberbrein? Wat heeft het losmaakproces te maken met typisch pubergedrag? En last but not least: wat betekent dit allemaal voor het opvoeden van een puber? Hoe kun je het beste met je puber omgaan? Dat lees je allemaal in dit artikel!

1. OVER DE PUBERTEIT

De puberteit is de periode waarin kinderen veranderen in volwassenen. Wanneer de puberteit precies begint verschilt per kind. In het algemeen geldt dat meisjes één a twee jaar eerder in de puberteit komen dan jongens. Gemiddeld zijn meisjes 10-15 jaar als de puberteit begint. Wist je dat de ontwikkeling bij jongens ook zo’n twee jaar langer duurt dan bij meisjes? Jongens doen gemiddeld zo’n zes jaar over hun groei in de puberteit, terwijl meisjes al na ongeveer vier jaar hun volwassen lengte bereiken. Nadat meisjes voor het eerst ongesteld zijn geworden, groeien ze nog zo’n twee jaar door. Bij jongens is dit langer. Ook een leuk weetje; lange kinderen komen over het algemeen vroeger in de puberteit. De meeste kinderen zijn rond hun 18e klaar met puberen en zowel mentaal als fysiek ‘volwassen’.

Wat verandert er in de puberteit?

Een eerste belangrijke verandering zijn de lichamelijke veranderingen. Onder invloed van hormonen treden er allerlei lichamelijke veranderingen op, die erop wijzen dat je kind aan het puberen is, zoals:

  • Groeispurt (tot wel 30 cm in een paar jaar tijd!).
  • Groei van de geslachtsorganen bij jongens.
  • Borstvorming en later menstruatie bij meisjes.
  • Ontstaan lichaamsbeharing.
  • Stemverandering bij jongens.
  • Puistjes.
  • Transpiratie (zweten).

Naast de genoemde lichamelijke veranderingen, ontwikkelen kinderen zich in deze fase ook mentaal tot een volwassene. In de puberteit verandert er van alles in de hersenen van kinderen, wat maakt dat er ook het nodige verandert in hun gedrag.

 

2. HET PUBERBREIN

Tijdens de puberteit verandert er ontzettend veel in het brein van je kind. Er worden allerlei nieuwe verbindingen aangelegd en dit proces is nog lang niet klaar als je kind 18 jaar is. Volgens experts is de ontwikkeling van het brein van jongeren pas rond de leeftijd van 23 jaar afgerond. Met name in het voorste deel van de hersenen (de prefrontale cortex) vinden in de puberteit nog grote veranderingen plaats. Dit deel van het brein is verantwoordelijk voor onder andere planning en organisatie, het reguleren van emoties en het overzien van de relatie tussen oorzaak en gevolg. Tijdens deze periode van reorganisatie van de hersenen is het onrustig in het hoofd van je puber. Soms is het zelfs regelrechte chaos. Dit alles kost veel energie en kan ook behoorlijk verwarrend zijn voor je kind. Als je het zo bekijkt, is het gedrag en/of de buien van je kind misschien al een beetje beter te begrijpen? Later in dit artikel lees je meer over typisch pubergedrag dat samenhangt met de ontwikkelingen in het puberbrein. Eerst nog iets meer informatie over het brein van de puber!

De sterke en ‘iets minder sterke’ punten van het puberbrein

Zoals beschreven vinden met name in het voorste deel van het puberbrein grote veranderingen plaats tijdens de puberteit. Wat betekent dat nu voor het functioneren van het brein van je kind? Wat gaat er goed en wat gaat er minder goed in een gemiddeld puberbrein? Hieronder een korte opsomming:

  • Pubers voelen minder remmingen en zijn geneigd om risico’s op te zoeken.
  • Emoties onder controle houden gaat moeizaam.
  • Concentreren is moeilijk; pubers zijn snel afgeleid en hebben moeite met plannen.
  • Het overzien van lange termijn gevolgen lukt niet of niet zo goed
  • Pubers worden avondmensen doordat hun bioritme verandert.
  • Pubers zijn erg op zoek naar acceptatie en wat hen beïnvloedbaar maakt.
  • Pubers zijn gevoeliger voor beloning dan voor straf.

Drie fases in de ontwikkeling van het puberbrein

Gelukkig is het zo dat de ontwikkeling van de hersenen tijdens de puberteit in fases verloopt. Bovenstaande kenmerken zijn dus niet 8 jaar lang in volle hevigheid aanwezig! Globaal kunnen er die fases onderscheiden worden in de puberteit of adolescentie. Elke fase heeft z’n eigen kenmerken en bijbehorende uitdagingen in de opvoeding.

Fase 1: Vroege adolescentie (ca. 10-15 jaar):

In deze fase worden kinderen beïnvloed door hormonen én door het proces van de hersenrijping. Daardoor zijn ze emotioneler en reageren ze gevoeliger op allerlei dingen. Dit is de fase waarin kinderen erg gevoelig zijn voor groepsdruk. ‘Erbij horen’ is erg belangrijk en de meeste kinderen in deze leeftijdsfasen willen liever niet opvallen of ‘anders’ zijn. Ook zijn ze in deze fase erg gericht op het bevredigen van directe behoeftes. Als ze iets willen, dan willen ze het NU!

Fase 2: Midden-adolescentie (ca. 14-16 jaar):

In deze fase krijgen pubers vaker last van stemmingswisselingen. Ook is dit de fase waarin pubers met van alles experimenteren en geneigd zijn risico’s te nemen. Ze zijn sterk gericht op het krijgen van ‘kicks’. Dit zie je bijvoorbeeld terug in de onder pubers populaire ‘challenges’, waarbij ze elkaar uitdagen om grenzen te verleggen en dit op video vastleggen en delen. Een klein, doch belangrijk aandachtspunt; jongeren in deze leeftijdsfase kunnen de consequenties nog niet overzien als ze iets gevaarlijks doen. Het inschatten van eventuele gevolgen en risico’s van hun acties gaat moeizaam en lijkt ook weinig emoties op te roepen. Dan tot slot nog een positief aspect van de midden-adolescentie: kinderen ontwikkelen steeds meer een eigen ‘ik’ en durven steeds meer ‘af te wijken’ van de norm van de groep.

Fase 3: Late adolescentie (ca. 16-22 jaar):

In de late adolescentie zie je dat jongeren steeds zelfbewuster worden en daarmee ook minder gevoelig voor groepsdruk en invloed van ‘foute vrienden’. In deze fase krijgt een puber steeds meer grip op zijn eigen doen en laten. Ze kunnen gevolgen en eventuele risico’s beter overzien. En zijn (daardoor) ook beter in staat om weloverwogen keuzes te maken. In de late adolescentie zijn jongeren in het algemeen ook beter in staat om na te denken over het eigen gedrag en zich aan te passen aan sociale situaties. Al kunnen ze zo nu en dan toch ook nog weleens terugvallen in wat minder volwassen gedrag.

 

3. PUBERGEDRAG

Een van de belangrijkste ontwikkeltaken voor pubers is zich losmaken van hun ouders. Je dochter van 11 die ‘opeens’ geen kus of knuffel meer wil in het openbaar. Of je zoon van 13 die echt niet meer mee wil op familiebezoek. Het is afscheid nemen van de kindertijd en de nauwe band die ze toen hadden met hun ouders. En het is voorbereiden op het moment dat ze uit huis gaan. En dat kunnen ze je soms hard laten voelen met hun ‘typische pubergedrag’. Zeker ouders die het moeilijk vinden hun kind los te laten en het daarom dicht op de huid zitten, kunnen behoorlijk te incasseren hebben van hun puber. Dit heeft ermee te maken dat hun zorgzame/beschermende gedrag ertoe leidt dat het kind meer z’n best moet doen om los te komen.

Veel van het ‘typische pubergedrag’ hangt echter ook sterk samen met alle veranderingen in het puberbrein, die zorgen voor chaos in het hoofd van je kind. Sommige gedragingen die je als ouder graag zou zien bij je kind zijn zelfs niet eens haalbaar omdat de verbindingen in het brein die daarvoor nodig zijn, simpelweg nog niet ontwikkeld zijn. Dealen met pubergedrag vraagt dus om mildheid en geduld. Veel geduld… Hieronder vind je een opsomming van veelvoorkomende perikelen in de puberteit!

Typische puberperikelen

Experimenteren
Experimenteren hoort bij de puberteit. En dat kan op allerlei gebieden. Denk bijvoorbeeld aan drank of drugs en seksualiteit. Voor hun ontwikkeling tot een zelfstandig individu is het belangrijk dat pubers ervaringen op kunnen doen en hier ook van kunnen leren. ‘Een gezonde puber doet dingen die niet mogen’ wordt weleens gezegd. Denk dus niet bij voorbaat dat jouw kind dat soort dingen nooit zou doen. Het is goed om alert te zijn als ouder en zicht te houden op waar je kind mee bezig is (en met wie). Blijf ook in gesprek hierover met je kind. En – heel belangrijk – probeer niet boos te worden als je kind vertelt. Of laat dat in elk geval niet merken. De kans is groot dat je kind anders niet snel meer open zal vertellen over zijn belevenissen! Hoor je echt zorgelijke dingen? Bespreek dit met je kind zonder te oordelen en/of zoek professionele hulp.

Grenzen verleggen
Pubers zijn bezig om hun grenzen te ontdekken en soms ook te verleggen. Ze houden van spanning, zijn niet bang een risico te nemen. Dat hoort erbij. Sommige jongeren gaan wel wat verder in het verleggen van hun grenzen dan anderen. Menig ‘jong uit goed milieu’ begaat al dan niet onder invloed van ‘foute vrienden’ strafbare feiten in de puberteit, zoals bijvoorbeeld vandalisme of diefstal. Wist je dat uit onderzoek is gebleken dat kinderen minder vaak in de problemen komen als hun ouders weten waar ze zijn. Maak dus duidelijke afspraken met je kind over dat hij je altijd laat weten waar hij is. Prima dat hij ‘s middags naar buiten gaat als het huiswerk af is, als ie dan maar wel even appt waar hij is en hoe laat hij denkt thuis te komen. Wordt het toch later? Ook geen probleem, mits je dat op tijd hoort. Dreigt je kind echt te ver te gaan? Wees dan duidelijk over wat de grenzen zijn. Pubers hebben dat nodig! En ook hier geldt; zoek hulp als dat nodig is!

Geslotenheid
In de puberteit worden contacten met leeftijdsgenoten steeds belangrijker. Belangrijker dan het contact met jou als ouder. Dat betekent dat je kind z’n gevoelens en ideeën ook eerder met leeftijdsgenoten zal gaan delen dan met jou. Hierdoor ervaar jij je kind mogelijk als meer gesloten dan voorheen. Een ‘goed gesprek’ voeren met je puber kan daardoor soms een hele uitdaging zijn! Omdat je kind geen zin heeft om te praten en al begint te zuchten nog voor je je vraag hebt gesteld. Of omdat het sinds de puberteit alleen nog maar lijkt te kunnen reageren met oneliners als ‘gaat wel’ en ‘weet ik niet’. Herkenbaar? Deze tips kunnen je helpen om met je puber in gesprek te komen en te blijven. (link maken naar het andere artikel)

Argumenteren als een pro
Hoewel praten over gevoelens en het voeren van ‘goede gesprekken’ niet bepaald de favoriete bezigheden zijn van veel pubers, blijken ze opeens te kunnen argumenteren als een pro als het aankomt op zaken die voor hen van levensbelang zijn. Zoals bijvoorbeeld het tijdstip van thuiskomen, het aantal uren gamen of de hoeveelheid zakgeld. ‘Ja, maar iedereen in mijn klas heeft/mag of doet dat!’ is een veel gebruikt argument dat voor pubers in allerlei situaties toepasbaar is. Herkenbaar en begin je soms aan jezelf te twijfelen? Waarom dan niet even contact zoeken met die andere ouders die volgens jouw kind al die dingen hebben, mogen of doen?

Boze buien
‘Laat maar, je begrijpt er toch niks van!’, schreeuwt je dochter voor ze de deur met een klap dicht gooit. Terwijl ze de trap opstormt, roept ze je nog toe dat ze je haat. Het is niet mals wat je als ouder aan verwijten naar je hoofd geslingerd kun krijgen in een boze bui van je puber. Weer die combinatie van gierende hormonen en een brein in verbouwing. Misschien goed om te weten; pubers zijn erg op zichzelf gericht en hun inlevend vermogen is nog in ontwikkeling en dus beperkt. Ze hebben vaak niet het idee dat ze jou als ouder kunnen kwetsen met de dingen die ze zeggen of doen. Daarom is het goed om dit aan je kind uit te leggen als zich een dergelijke situatie voordoet. Wacht wel even tot de rust wedergekeerd is, voor je gaat vertellen dat bepaalde dingen je pijn doen. Humor kan trouwens ook een goede strategie zijn in reactie op de boze buien van je puber.

Laat naar bed en (liefst) laat wakker
Het slaappatroon verandert in de puberteit. De gemiddelde puber gaat bij voorkeur ’s avonds pas laat naar bed om dan ook pas laat in de ochtend (of vroeg in de middag) weer wakker te worden. Dit heeft ermee te maken dat het stofje dat ervoor zorgt dat je slaperig wordt (melatonine) in de puberteit later gaat werken. Toch is voldoende slaap heel belangrijk voor pubers. Een goede nachtrust is belangrijk voor de groei en om de emoties beter te kunnen reguleren. Hoeft je kind niet naar school? Laat ‘m dan rustig uitslapen. Dit zal de sfeer in huis zeker ten goede komen. Als uitslapen geen optie is, is het goed om je kind wel enigszins op tijd naar bed te sturen.

Liever lui dan moe
Al die lichamelijke veranderingen en emoties kosten je puber letterlijk en figuurlijk veel energie. Niet zo gek dus dat hij vaak moe is, lang uitslaapt en zijn favoriete hobby bankhangen is. Weet dat je puber niet zoveel kan doen aan dit ogenschijnlijk ‘luie’ gedrag. Vooruitdenken en plannen, nadenken over gevolgen of iets doen waar je geen zin in hebt omdat dat ‘beter’ is op de lange termijn; het puberbrein is er (nog) niet toe in staat. Toch wil dit niet zeggen dat je je hier dan maar bij moet neerleggen als ouder. Want bij volwassen worden hoort ook leren verantwoordelijkheid te nemen. Ook voor dingen die je niet zo leuk vindt of waar je op dat moment niet zo’n zin in hebt. Huiswerk bijvoorbeeld…

Huiswerk-stress
Gedoe en stress over het (niet) maken van het huiswerk. Ook dat is voor veel puber-ouders een terugkerend thema. Zeker bij grote hoeveelheden huiswerk is de kans groot dat je kind door de bomen het bos niet meer ziet (want planning en organisatie is moeilijk). En als je niet weet wat je ermee aan moet, is het voor een puber ‘de normaalste zaak van de wereld’ om er dan maar helemaal niets mee te doen. Hoewel pubers doorgaans niet zo snel om hulp vragen, kan dit wel iets zijn waar je je kind goed mee kan helpen. Ook kun je je kind waarschijnlijk een groot plezier doen door ‘m te helpen met het maken van een (week)planning. Ga regelmatig even samen zitten om te bekijken wat je kind precies moet doen en hoe het dat zou kunnen aanpakken. Blijft het maken van huiswerk een probleem? Laat het dan vooral een probleem van je kind zijn en niet van jou. Laat ‘m zelf maar ontdekken wat de consequenties daarvan zijn. Niks voor jou om het schoolwerk van je kind los te laten? Dan kan huiswerkbegeleiding wellicht een oplossing zijn om te voorkomen dat jullie thuis steeds stress hebben over dit onderwerp!

Rommel all over the place
Bij veel pubers is de chaos op de slaapkamer een mooie weerspiegeling van de chaos in het brein. Het lijkt of er wekelijks een bom ontploft aan kleding, studieboeken en andere spullen. Voor veel moeders moeilijk om aan te zien. Hoe moet je zo’n kamer gaan poetsen? Toch geldt ook hier dat het belangrijk is erop te letten dat dit niet jouw probleem wordt. Sterker nog; het beste is ervoor proberen te zorgen dat je kind zelf de nadelen gaat ervaren van de enorme bende op z’n kamer. Hoe je dat doet? In elk geval niet door z’n kamer te gaan opruimen! Ook is het niet aan te raden om je kind er elke dag op te wijzen dat het z’n kamer moet opruimen. Laat het ‘m maar ervaren. Heeft je kind op een gegeven moment geen schone kleding meer? Jammer dan. Zo leert hij om de vuile was uiteindelijk toch in de wasmand te stoppen. Opruimen biedt dan opeens wél voordelen: namelijk schone kleding.

Persoonlijke hygiëne
Voor sommige pubers – vaak zijn dit de jongens – is de persoonlijke hygiëne ook een aandachtspunt tijdens de puberteit. Waarom je je elke dag douchen als je ook gewoon even deo kunt sprayen? Onder de douche gaan is gedoe en laat je puber daar nu net geen zin in hebben… Hoe ga je daarmee om als ouder? Je kunt je kind erop wijzen dat het belangrijk is dagelijks te douchen en vragen waarom dat niet lukt. Misschien vindt ie het ’s ochtends moeilijk z’n bed uit te komen en kan het een oplossing zijn om ’s avonds te douchen voor het slapen gaan? Als dat niet helpt, kun je wachten tot leeftijdsgenootjes er iets van gaan zeggen. Dit is vaak een confronterende, doch zeer efficiënte strategie. Als je dit te ver gaat, kun je persoonlijke hygiëne wellicht iets aantrekkelijk maken door er een beloning aan te koppelen? Bijvoorbeeld (wat extra) kleedgeld of nieuwe kleren?

Social media
Veel pubers lijken welhaast vergroeid te zijn met hun mobiele telefoon. Urenlang wordt er al scrollend naar een schermpje gestaard; om gek van te worden! Weet dat zeker voor pubers in de vroege en midden adolescentie – voor wie ‘erbij horen’ nog heel belangrijk is – een behoorlijke druk uit kan gaan van wat er gebeurt op social media. Niet alleen zijn likes een vorm van ‘beloning’ en ‘bevestiging’ dat je geaccepteerd wordt door de groep, veel tieners zijn ook bang om iets te missen op social media.

Juist omdat de meeste pubers zoveel bezig zijn met social media, kan dit ook een mooie ingang zijn om inzicht te krijgen in de leefwereld van je kind. Wil je weten wat je puber bezighoudt, vraag dan ook eens of er die dag nog iets grappigs of bijzonders is gebeurd op Snapchat, Minecraft of YouTube. Het is goed om door te vragen op wat je ziet, maar probeer daarbij ‘waarom-vragen’ te vermijden. Dat soort vragen voelen voor een puber al snel alsof hij verantwoording moet afleggen. En daar houden pubers niet zo van.

Gamen
Bij jongens is gamen en dan vooral het stoppen met gamen vaak een punt van strijd. Ook wat het omgaan met het gamegedrag van je kind geldt dat het goed is om hier oprechte interesse in te tonen. Ga er eens naast zitten als je kind aan het gamen is, of doe een keertje mee! Verder is het aan te bevelen om duidelijke afspraken te maken over het gamen. Spreek bijvoorbeeld af dat het huiswerk eerst af moet zijn. Houdt je puber zich daar niet aan, maak er dan niet meteen een drama van. Straffen en belonen met schermen leidt volgens onderzoekers namelijk alleen maar tot meer schermgebruik.

Met momenten weer even kwetsbaar en ‘klein’…
Hoewel het meeste pubergedrag het niet doet vermoeden, geldt dat pubers echt niet zonder hun ouders kunnen. Want ‘je losmaken en je grenzen verleggen’ geeft een kick, maar is ook spannend en eng. Dit maakt dat pubers zich met momenten behoorlijk kwetsbaar kunnen voelen en dan kunnen ze die knuffel of dat avondje tegen je aan op de bank hard nodig hebben. Sommige puber-ouders gaan ervan uit dat hun kind zichzelf wel redt nu het wat ouder is en dat het niet meer zo nodig is om thuis te zijn voor je kind. Dat klopt niet helemaal. Ook voor een puber is het prettig wanneer er (regelmatig) iemand thuis is als ze uit school komen. Niet om uitgebreid de dag door te praten, maar gewoon voor het gevoel dat er iemand is en beschikbaar voor hen is als dat nodig is.

 

4. OPVOEDTIPS VOOR HET OPVOEDEN VAN EEN PUBER

Hierboven gaven we je een behoorlijke lijst van puberperikelen waar je als ouder van een puber mee geconfronteerd kunt worden. Daarbij gaven we ook al heel wat tips over hoe je het beste kunt omgaan met dit typische pubergedrag. Hieronder delen we nog een aantal algemene opvoedtips die van pas kunnen komen bij het opvoeden van een puber!

Tip 1: Belonen in plaats van straffen

Een puber doet dingen waarvan jij soms niet wilt dat hij ze doet. Te laat thuiskomen bijvoorbeeld, of huiswerk vergeten te maken. Straf je puber niet als hij te laat thuiskomt, hoe boos je ook bent. Daar leert hij niks van, sterker nog: hij blokkeert alleen maar. Belonen werkt beter. Het emotionele deel in de hersenen (dat bij pubers hypergevoelig is) is gevoelig voor de positieve gevolgen van gedrag. Het controlerende deel in de hersenen (dat bij pubers nog in ontwikkeling is) is gevoelig voor de negatieve gevolgen. Pubers zijn daarom heel gevoelig voor beloning en niet voor straf. Probeer je vanuit die gedachte op te voeden, dan zullen dingen een stuk makkelijker gaan dan wanneer je alleen maar straf loopt uit te delen. Een poging waard. Is je kind bijvoorbeeld ‘maar’ tien minuten te laat, zeg dan iets als: ‘Ik ben blij dat je er bent, het eten staat op tafel.’ Als je een compliment krijgt, komt er namelijk dopamine vrij in de hersenen. Dat stofje geeft een blij gevoel. Pubers zijn erg gevoelig voor dopamine en dat blije gevoel wil hij nog een keer. Zo stimuleer je hem om een volgende keer op tijd te komen.

Tip 2: Geef je puber verantwoordelijkheid

De meest effectieve beloning voor een puber? Geef hem verantwoordelijkheid en autonomie. Stel: je kind van twaalf wil met zijn vrienden naar de film en dat vind jij spannend. Laat hem meedenken. Leg hem uit dat jij het lastig vindt om hem alleen te laten gaan en welke beren je op de weg ziet. Vraag hem hoe hij jou kan helpen minder ongerust te zijn. Misschien vindt hij het een goed idee om een berichtje te sturen als hij er is. Hem die verantwoordelijkheid geven en de gelegenheid bieden om zelf met oplossingen te komen, geeft zijn zelfbeeld een flinke boost.

Tip 3: Geef veel bevestiging in plaats van ‘wijze raad’

Het is niet fijn voor een puber om steeds te horen dat jij het ook allemaal al hebt meegemaakt. Dat jij ooit jong bent geweest is voor hem zo ongeveer onbegrijpelijk. Voor hem ben je iemand van een andere soort, een ‘oudere’. Vergelijk zijn probleem dus niet met de problemen die je vroeger zelf had. Wat pubers wel fijn vinden, is bevestiging: ‘Het is ook niet makkelijk.’ Of: ‘Ik snap dat je dat een rare reactie vindt van je leraar.’

Tip 4: Betrek je zoon/dochter erbij

Een puber weet meer dan je denkt. Sterker nog: hij zou zomaar je beste opvoedadviseur kunnen zijn. Zit je met een opvoeddilemma, dan kun je dat ook aan je puber voorleggen. Dat is niet per se een teken van zwakte. Jij bent tenslotte ook maar een mens en je hebt bij de geboorte van je kind geen gebruiksaanwijzing gekregen. Je zult merken dat je echt iets aan zijn antwoorden kunt hebben. Pubers hebben vaak best inzicht in wat ze echt nodig hebben. Waarschijnlijk vragen ze eerst om extra zakgeld en meer snoep, maar daarna komen de echte antwoorden.

Bronnen:

Lees ook 

Naar de basisschool

Als je kind vier wordt, gaat het naar de basisschool. Een hele stap voor jou en je kind. We geven je graag handige tips & informatie!
Lees meer

Vapen & andere verleidingen

Hoe ga je als ouder om met je opgroeiende kinderen en met alle verleidingen die ze tegenkomen, zoals vapen, roken snusgebruik?
Lees meer

Stappenplan om je kind zindelijk te laten worden

We zetten voor jou de 5 stappen op een rijtje die je samen met je kindje kunt nemen zodat het zindelijk kan worden.
Lees meer
1 2 3 16

Abonneer je op onze nieuwsbrief 

Contact gegevens

Heb jij een vraag over het gedrag, de opvoeding of de ontwikkeling van je kind? Wij denken graag met je mee! Bel of mail voor tips en persoonlijk advies.

Sitemap

Algemene voorwaarden
Privacy & cookiesSitemap
Copyright 2023 gemaakt door CustomerScope
linkedin facebook pinterest youtube rss twitter instagram facebook-blank rss-blank linkedin-blank pinterest youtube twitter instagram